NAVARRA

NAVARRA

regnurn Hispaniae inter Galliam ad Boream, Aragoniam ad Ortum et Meridiem, et Castellam ad Occasum. Pyrenaeis montibus dividitur, in Inferiorem, Hispanis Merindada de ultra Pvertos; sub Rege Francorum, uti legitimô Rege: et in Superiorem, quae sub Hispano et occupata fuit, per Ferdinandum Aragoniae Regem eiectô inde legitimô Rege, Iohanne Alebretiô. Dividiturque in V. Districtus seu Merindadas; Pampilonensem, Olitensem, Sangossanum, stellensem, et Tudelensem. Caputregni Pompeiopolis, ad Argam fluv. Pamplona. Eius partes erant eriam Ipuscoa, Alava, et Rivogia seu Rioia, sed iam diu a Castellavis eram occupatae. navarra Hispan. tota siccior est et indies steriliorac inculta, cum Navarra Gallic. satis rigua sit, valde populosa et culta. Anavas, quod Hispanisareas planas, arboribus purgatas, et sylvisdumetisque cinctas significat, dicta quibusdam. Historia paucis sic habet: Initium huius regnia saeculo 9. arcessitur, quô, Vasconum rebellione, contra I. udovicum Pium et Carolum Calvum, Eneco quidam, cognomine Arista vel Harizetta, i. e. Quercetum, primum se Regem fecit: cuius posterorum ultimus Sanctius VII. cognomine Inclusus, vel Fortis, A. C. 1234. improlis obiit. Huius soror altera, Berengaria, Richardo Cordi Leonis, Angliae Regi nupsit, sine liberis mortua, altera Blanca, uxor Theobaldi V. Campaniae Comitis peperit Theobaldum VI. Navarrae Regem. Huius filii Theobaldus et Henricus III. Reges ambo: quorum hic Iohannam genuit, Philippo Pulchro nuptam, matrem Ludovici X. Hutini, cuius filia, in familiam Ebrolcensem regnum intulit, a Philippo Comite ducta. Huius silii, Carolus Malus, pater Caroli Nobilis, et Salomon fuêre, cuius filia Balnca Martino, Siciliae REgi, nupsit, dein Iohannis Arragonii uxor, Eleonoram ex hoc silscepit, quae Gastoni Comiti Foissaeo, etc. Navarram dotis locô attulit, quorum filiam Iohannes Albretanus duxit, a Ferdinando Arragonio, ut dictum, A. C. 1513. regnô exutus. Horum fil. Henricus Albretanus, ex Margareta Valesia, Francisci I. filia pater fuit Iohannae, matris ex Antonio Borbonio, Henrici M. Galliae Regis Favin. Hist. Navarr. Arnoldus Oihenart. in notit. utriusque Vascon. De Marca, Hist. Benearn. Aliis ortum hoc Regnum est, ex Regno Suprarbiae et Ripagorzae, quod condidit A. C. 724. Garsias Ximenius seu Iunicus, post victosingenti strage Mauros; contra quos primus vexillum extulerat Pelagius, circa A. C. 716. erectô primo Hispaniae Regnô, in montibus Asturiae, Gallaeciae et Cantabriae, sede primo in antris, inde Ovetum, ac tandem Legionem, translatâ. Secundum itaque Regnum in montibus Pyrenaeis a Garsia Ximenio, ut dictum, institutum sedesque in oppido Insa erecta est. tirulô Suprarbiae et Ripagorzae. Postquam vero sequenti tempore, sub Garsia Inico II. Pompeio polis ex pugnata est, illuc sedes Regnitran slata, Regnumque Regnum Pampelonae et peculiari nomine Regnum Navarrae est dictum, vel ab urbe navareto, cis Pyrenaeos in Bearnia sitâ, vel a voce navas. quod planitiem a montibus Pyrenaeis protensam complectitur, Vide Hier. Blancam Histor. Regum Aragon. Abolitum autem nomen Suprarbiae et Ripagorzae, eiusque locô regnum Aragoniae ac navarrae introductum est, A. C. 195. quô tempore Sanctius Kaesa Abarca primus se Aragoniae Regem appellaun, successor Garsiae Inicipraefati Suprarbiae et Ripagorzae Regis, qui, ductâ Urracâ. Fortunii Ximenii Comitis Aragoniae sexti et ultimi siliâ, Aragoniam cum Suprarbiae Regno paulo ante coniunxerat. Accessit utrique Regno

Castellanum, coniugiô Smctii Maioris, Regis Navarrae, cum Sanctii Ferdinandi Comitis Castellaefiliâ, quibus parentibus natus Ferdinandus M. primus se Castellae Regem vocavit. Mortuô enim Sanctiô, qui circa A. C. 1000. primus omnia Regna Hispanica, quae tum in potestate Christianorum erant, coniunxerat, et 34. ann. retinuerat, quatuor eius filii totidem Regna orsi sunt, Aragoniae, Navarrae, Castellae,

Suprarbiae et Ripagorzae, quod ultimum mox Castellae accessit, neque ab eo tempore eius nomen auditum est. Locô quartiigitur Regni Portugallia postea adiuncta est. Inter quae tatnen Regna numquam stabilis poruit iniri concordia, quamquam subinde vel armis vel matrimoniis coniungerentur, donec tandem advenienre fatali periodô. Ferdinandus Aragoniae Rex maritus Isabellae Castellanae, Castellam primum et Aragoniam, circa A. C. 1479. Navarramque postmodum, coniunxit: quibus sub Philippo II. accessit Portugallia, circa A. C. 1579. e quibus tamen haec proprium iterum Regem habet, Navarra vero, vix 20000. focorum, vix 100000. hominum continet et perpetuis bellisa Galliae Rege. qui Navarrae Regis titulô, proavitô tutitur iure, reposcitur. Vide Georg. Horuium Orb. Imper. p. 164. et seqq. Distinctionem eius in Inferorem et Superiorem cognoscere est, ex Mornaei libro, cuititul Memoires seu Lettres d'Estat, p. 135. ubi Henrici IV. tunc temporia folum Navarrae Regis ditiones recensens, nomine Inferioris, vulgo de la Navarre Basse, complectitur, le Pays de Basques, de Donnezan et de Bearn, in quibus reliquiis erepti ab Hispanis Regni Henricum tuncmorati, et Regium Navarrae titulum conservare oportuit. Reliquum enim Ferdinandus Catholicus sibi vindicaverat, A. C. 1512. praetextu innoxii transitus degati, quem Ludovicum XII. Galliae Regem bellô aggressurus petierit: et proin amicitiae, cum Ludovico, utpote Ecclesiae hoste???. et propterea a Pontisice Romano excommunicato, constanter cultae. Sed facinoris ipsos postea Hispanos piguisse, patuit ex consiliis Caroli V. ad Philippum II. filium; quibus inter alia monuit Philippum, ut Iohannam labretanae familiae heredem in uxorem duceret, verum eâ lege, ut ius suum in Navarram Philippo conferret, Thuan. Hist. l. 1. et l. 71. ad A. C. 1558. Quod cum non successisset, eadem repetiit Philippus II. in monitis ad filium Philippum III. Navarreni Regni quaestionem suae fidei a Patre secretô codicillô commendatam testatus, sed variis occupationibus districtum non potuisse illam diligenter discutere; proin mandare fillo, ut momenta causae a peritis et probis hominibus examinanda curet: Non enim nisi iustas Regni occupandi causas Ferdinandum habuisse, Patrem et se semper existimâsse, eaque postea tempora incidisse, quae Providentiâ divinâ id factum arguerint, ne nimirum Regnum propter viciniam Aragoniae et Castellae ad omnes casusopportunum, et alioqui Franciae sectariô venenô ad illa parte contaminatae contiguum, in eorum potestate esset, qui eô malô infecti toram Galliam eôdem inficere non dubitent: Tamen velle et iubere, ut de iure, quod Maiores sui habuerint, amplius consultetur, et si quid in ea invasione praeter ius et aequum factum comperiatur, damnum ac iactura possessoribus antiquis modô ac ratione, quae videri possit aequior, sarciatur: ita ut ante omnia Religionis et Regnorum suorum tranquillitatis ratio habeatur. Thuan. Histor. l. 120.

Sed mansit interea Navarra penes Hispanos, et Albretanum necesse fuit sparfas Regni sui reliquias incolere, de quibus fupra: quibus accessêre Comitatus Foissaeus, Bigetricus et Armaniacus, quos a Galliae Rege accepit. hactenus Auctor Anonymus Histor. Orbis Terr. Geograph. et Civ. c. 1. de REgno Hisp. §. 2. NAVARRAE REGNI URBES, IN SUPERIORI: Lumbaria, Lumbier. Olitum, Olite. Pompeiopolis, Pamplona, regni caput. Sangossa, Sanguesa. Stella, Estella. Tafalla, Tafalla. Tudela, Tudela. Viana, Viana. NAVARRAE INFERIORIS URBES SUNT: Fanum S. Iohannis Pedeportuensis, S. Iean Pied de port, et Fanum S. Palatii, S. Palais.